.: ARAŞTIRMA
Kamuoyuna Yansıyan Yönleriyle Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı ve Sonuçları
The First Ten-Year National Health Plan and Its Results as Reflected on Public Opinion
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2025;33(2):66-75
doi: 10.5336/mdethic.2024-106285
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
20. yüzyıl başlarında Türkiye'nin sağlık alanında yaşadığı en büyük sorun bulaşıcı hastalıklar ve salgınlar kaynaklı sağlık sorunları olmuştur. Bu dönemde siyasal, sosyal ve ekonomik şartlar sorunların çözümünü zorlaştırmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra sağlık problemlerinin çözümüne yönelik ilk adım 3 Mayıs 1920'de ''Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti''nin kurulmasıyla atılmıştır. Böylece sağlık alanında köklü değişikliklere gidilmiş, çağın koşullarına uygun, bilimsel düşünceye dayalı tıp eğitimi vermek ve sağlık hizmetleri sunmak devletin asli görevleri arasında sayılmıştır. Türkiye'nin yaşadığı sağlık problemlerinin çözümüne yönelik ihtiyaçların devam etmesi üzerine 1946 yılında dönemin sağlık bakanı Dr. Behçet Uz tarafından ''Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı'' ilan edilmiştir. Plana göre Türkiye 7 sağlık bölgesine ayrılmış ve mevcut ihtiyaçlara göre yapılacak sağlık yatırımları ve yetiştirilecek nitelikli sağlık personeli ile her bölgenin en ücra köşesinde yaşayan insanının dahi eşit bir şekilde sağlık hizmetlerinden faydalanması amaçlanmıştır. Ancak bu Plan ilan edildiği dönemde kanunlaştırılıp, uygulamaya konulamamıştır. Milli Sağlık Planı'nı Behçet Uz Demokrat Parti döneminde tekrar sağlık bakanlığına atandığında ''Milli Sağlık Programı ve Sağlık Bankası Hakkında Etütler'' adıyla hayata geçirmeye çalışmış, fakat bu programda önceki plan gibi hayata geçirilememiştir. Öyle ki bu planların Türkiye'nin gelecek sağlık plan ve organizasyonunun temel yapı taşlarını oluşturduğu da bir gerçektir. Bu çalışmada orijinal belgeler ışığında 1946 yılında açıklanan ''Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı''nın içeriği incelenerek, kamuoyuna yansıyan destek ve eleştiriler analiz edilerek, dönemin şartlarına uygun bir değerlendirme yapmak amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Behçet Uz; Milli Sağlık Planı; Milli Sağlık Programı; Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı; Sağlıkta Sosyalleştirme Programı
20. yüzyıl başlarında Türkiye'nin sağlık alanında yaşadığı en büyük sorun bulaşıcı hastalıklar ve salgınlar kaynaklı sağlık sorunları olmuştur. Bu dönemde siyasal, sosyal ve ekonomik şartlar sorunların çözümünü zorlaştırmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra sağlık problemlerinin çözümüne yönelik ilk adım 3 Mayıs 1920'de ''Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti''nin kurulmasıyla atılmıştır. Böylece sağlık alanında köklü değişikliklere gidilmiş, çağın koşullarına uygun, bilimsel düşünceye dayalı tıp eğitimi vermek ve sağlık hizmetleri sunmak devletin asli görevleri arasında sayılmıştır. Türkiye'nin yaşadığı sağlık problemlerinin çözümüne yönelik ihtiyaçların devam etmesi üzerine 1946 yılında dönemin sağlık bakanı Dr. Behçet Uz tarafından ''Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı'' ilan edilmiştir. Plana göre Türkiye 7 sağlık bölgesine ayrılmış ve mevcut ihtiyaçlara göre yapılacak sağlık yatırımları ve yetiştirilecek nitelikli sağlık personeli ile her bölgenin en ücra köşesinde yaşayan insanının dahi eşit bir şekilde sağlık hizmetlerinden faydalanması amaçlanmıştır. Ancak bu Plan ilan edildiği dönemde kanunlaştırılıp, uygulamaya konulamamıştır. Milli Sağlık Planı'nı Behçet Uz Demokrat Parti döneminde tekrar sağlık bakanlığına atandığında ''Milli Sağlık Programı ve Sağlık Bankası Hakkında Etütler'' adıyla hayata geçirmeye çalışmış, fakat bu programda önceki plan gibi hayata geçirilememiştir. Öyle ki bu planların Türkiye'nin gelecek sağlık plan ve organizasyonunun temel yapı taşlarını oluşturduğu da bir gerçektir. Bu çalışmada orijinal belgeler ışığında 1946 yılında açıklanan ''Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı''nın içeriği incelenerek, kamuoyuna yansıyan destek ve eleştiriler analiz edilerek, dönemin şartlarına uygun bir değerlendirme yapmak amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Behçet Uz; Milli Sağlık Planı; Milli Sağlık Programı; Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı; Sağlıkta Sosyalleştirme Programı
ABSTRACT
At the beginning of the 20th century, Türkiye's greatest challenges were related to infectious diseases and epidemics. The political, social, and economic conditions made addressing these problems difficult. After the opening of the Grand National Assembly of Türkiye, the first step towards solving the problems was taken on May 3, 1920, with the establishment of the ''Ministry of Health and Social Welfare.'' This marked the beginning of comprehensive reforms in healthcare, where providing medical education based on scientific thought and offering health services with contemporary standards became one of the state's fundamental duties. As the need to address health problems persisted, the ''First Ten-Year National Health Plan'' was announced in 1946 by the Minister of Health, Dr. Behçet Uz. According to the plan, Türkiye was divided into 7 health regions, with the aim of ensuring that even those living in the most remote areas would have equal access to health services through healthcare investments and the training of qualified healthcare personnel to meet existing needs. However, the plan was not legislated or implemented at the time it was announced. When Behçet Uz was reappointed as Minister of Health during the Democratic Party era, he attempted to revive the plan under the name ''Studies on the National Health Program and Health Bank'' but this program, like the previous plan, was not fully realized. Nevertheless, it is a fact that these plans laid the foundation for future health planning and organization in Türkiye. This study aims to analyze the content of the ''First Ten-Year National Health Plan'' which was announced in 1946, by examining original documents, and to evaluate the support and criticism reflected in the public discourse, providing an assessment suitable to the conditions of the period.
Keywords: Behçet Uz; National Health Plan; National Health Program; Ministry of Health and Social Welfare; Socialization of Health Program
At the beginning of the 20th century, Türkiye's greatest challenges were related to infectious diseases and epidemics. The political, social, and economic conditions made addressing these problems difficult. After the opening of the Grand National Assembly of Türkiye, the first step towards solving the problems was taken on May 3, 1920, with the establishment of the ''Ministry of Health and Social Welfare.'' This marked the beginning of comprehensive reforms in healthcare, where providing medical education based on scientific thought and offering health services with contemporary standards became one of the state's fundamental duties. As the need to address health problems persisted, the ''First Ten-Year National Health Plan'' was announced in 1946 by the Minister of Health, Dr. Behçet Uz. According to the plan, Türkiye was divided into 7 health regions, with the aim of ensuring that even those living in the most remote areas would have equal access to health services through healthcare investments and the training of qualified healthcare personnel to meet existing needs. However, the plan was not legislated or implemented at the time it was announced. When Behçet Uz was reappointed as Minister of Health during the Democratic Party era, he attempted to revive the plan under the name ''Studies on the National Health Program and Health Bank'' but this program, like the previous plan, was not fully realized. Nevertheless, it is a fact that these plans laid the foundation for future health planning and organization in Türkiye. This study aims to analyze the content of the ''First Ten-Year National Health Plan'' which was announced in 1946, by examining original documents, and to evaluate the support and criticism reflected in the public discourse, providing an assessment suitable to the conditions of the period.
Keywords: Behçet Uz; National Health Plan; National Health Program; Ministry of Health and Social Welfare; Socialization of Health Program
REFERANSLAR:
- Fişek HN. Türkiye Cumhuriyeti hükümetlerinde sağlık politikaları. Toplum ve Hekim. 1991;7(48):2-4. [Link]
- Nesipoğlu G. Olgusal bir yapı olarak sağlık politikaları: 1920-1960 yılları arası cumhuriyet döneminin tarihsel izleği. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2018;21(1):165-77. [Link]
- Bulut A. Türkiye?de Sağlık Reformunun Tarihçesi. Keyder Ç, Üstündağ N, Ağartan T, Yoltar Ç, ediörler. Avrupa?da ve Türkiye?de Sağlık Politikaları Reformlar, Sorunlar, Tartışmalar. 1. Baskı. İstanbul; İletişim Yayınları; 2007.
- Buğra A. Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye?de Sosyal Politika. 1. Baskı. İstanbul; İletişim Yayınları; 2008.
- Resmî Gazete (23.06.1936/3337) 3017 sayılı Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu; 1936.
- TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.11.1.0/67.34.7/08.12.1931.
- TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.11.1.0/91.39.14/13.11.1934.
- TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.11.1.0/126.42.6/29.11.1938.
- TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.10.0.0/76.502.15/19.11.1941.
- Ak S. Geçmişten Günümüze Türkiye?nin Sağlık Politikaları [Health Policies of Turkey From Past To Present]. ASHD. 2021;20(1):28-36. [Link]
- Topuz H. II. Mahmut?tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi; 2003.
- T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0.14.80.13/16.11.1946.
- Uz B. Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı. Ankara: İdeal Basım ve Ciltevi; 1946.
- Ak B. Türkiye Cumhuriyeti?nde Sağlık Hizmetleri. Güzel HC, Çiçek K, Koca S, editörler. Türkler Ansiklopedisi. Cilt no: 17. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları; 2002. p.725-59. [Link]
- Çankırı Gazetesi. 03 Aralık 1946.
- Nadi N. Sağlık Planı. Cumhuriyet Gazetesi. 15 Aralık 1946.
- Daver A. Veremle Mücadele Milli Bir Savaştır. Cumhuriyet Gazetesi. 6 Ocak 1947.
- Saracoğlu K. Veremle Savaşta Yeni Safha. Cumhuriyet Gazetesi. 14 Ocak 1947.
- Cumhuriyet Gazetesi. 14 Ocak 1947.
- Verem Savaşına Dair. Cumhuriyet Gazetesi. 29 Ocak 1947.
- Cumhuriyet Gazetesi. 4 Haziran 1947.
- Sağlık Pavyonu. İktisadi Yürüyüş Dergisi. 1947;186.
- Memleket Gazetesi. 21 Ağustos 1947.
- Saracoğlu K. Hastalıklar ve Pislikler. Cumhuriyet Gazetesi. 20 Ekim 1947.
- Cumhuriyet Gazetesi. 1 Aralık 1947.
- Memleket Gazetesi. 21 Aralık 1947.
- Memleket Gazetesi. 2 Kasım 1947.
- TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 8, Toplantı: 2.
- TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 16, Toplantı: 3.
- TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 6, Toplantı: 1.
- TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 20, Toplantı: 3; TBMM zabıt Ceridesi, Devre: X, Cilt : 12, İçtima: 2.
- Aydın E. Milli Sağlık Planı-1946. Türkiye?de Sağlık Teşkilatlanması Tarihi. Ankara: Naturel Kitap Yayıncılık; 2002. p.52-68.
- Akdağ R. Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri Kasım 2002-2008. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları; 2008.
- Akdağ R. Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Raporu (2003-2011). Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları; 2012.
- Aydın E. Milli Sağlık Programı-1954. Türkiye?de Sağlık Teşkilatlanması Tarihi. Ankara: Naturel Kitap Yayıncılık; 2002. p.69-76.
.: İşlem Listesi