.: ÖN SÖZ
ÖN SÖZ
PREFACE
Makale Dili: TR
Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN) tehditler; doğası gereği çok disiplinli, yüksek belirsizlik içeren ve düşük olasılıklı olsa da yüksek etkili sonuçlar doğurabilen olaylardır. Bu kitap, KBRN alanını; risk değerlendirmesi, hazırlık ve müdahale kapasitesi, sağlık sistemlerinde dayanıklılık, kriz iletişimi ve toplumsal farkındalık, kurumsal koordinasyon, eğitim ve tatbikat tasarımı ile mevzuat ve etik boyutları içeren bütüncül bir çerçevede ele almaktadır. Amaç, kuramsal temelleri uygulamaya dönük stratejilerle buluşturmak; karar vericiler, sağlık profesyonelleri, ilk müdahale ekipleri, akademi ve sivil toplum için ortak bir referans metni sunmaktır.
KBRN alanında etkili bir hazırlık ve müdahale, yalnızca teknik bilgi ve ekipmanla sınırlı değildir. Tehdidin tanımlanması, riskin katmanlı değerlendirilmesi, erken uyarı ve durumsal farkındalık süreçlerinin sürekliliği; olay yeri yönetimi, triyaj, dekontaminasyon ve tedavi algoritmalarının standardizasyonu; kritik altyapı ve tedarik zinciri sürekliliğinin korunması; ayrıca kurumlararası koordinasyon ile güvenilir ve şeffaf bir kriz iletişimi mimarisinin işletilmesi, bütünün ayrılmaz parçalarıdır. Bu kitap, söz konusu bileşenleri birbirine eklemlenen bir sistem yaklaşımıyla ele alarak, okuyucuya hem stratejik düzeyde yön verici ilkeler hem de saha uygulamalarına rehberlik edecek somut araçlar sunmaktadır.
Bölümler, literatürdeki güncel kavramsal çerçeveleri vaka temelli analizler ve uygulanabilir kontrol listeleriyle desteklemekte; hazırlık, müdahale ve iyileştirme evreleri arasında öğrenen bir döngü kurulmasını önermektedir. Bu kapsamda, tehdit spektrumuna özgü senaryolara dayalı planlama; çok kurumlu masa başı ve saha tatbikatlarının tasarımı; sağlık sistemlerinde esneklik (resilience) göstergelerinin belirlenmesi; personel, malzeme ve altyapı kapasitesinin izlenmesi ve sürdürülmesi; risk iletişimi, yanlış bilgiyle mücadele ve toplumsal güven inşası; veri temelli karar destek mekanizmaları ve etik sorumluluk çerçeveleri ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır.
Okuyucu, bölümler boyunca şu üç eksenin bilinçli olarak kesiştirildiğini görecektir: bilimsel kanıt, operasyonel uygulanabilirlik ve yönetişim. Bilimsel eksen, tehlike özellikleri, maruziyet yolları ve sağlık etkilerine ilişkin güncel bilgi birikimini; operasyonel eksen, acil sağlık hizmetleri, olay komuta sistemi, hastane hazırlığı ve saha lojistiği gibi pratik gereklilikleri; yönetişim ekseni ise mevzuat, standartlar, kurumlararası protokoller ve kaynak tahsisi gibi yönetsel boyutları odak noktasına alır. Bu üç eksenin dengeli şekilde bütünleştirilmesi, KBRN kapasitesinin sürdürülebilir biçimde güçlendirilmesi için elzemdir.
Kriz iletişimi ve toplumsal farkındalık, kitabın ayırt edici vurgu alanlarından biridir. KBRN olaylarında bilgi asimetrisi ve belirsizlik, hem karar vericiler hem de halk için risk algısını keskinleştirir. Bu nedenle, doğru, zamanında ve anlaşılır iletişim; güvenilir sözcülük; medya ve sosyal medya ekosisteminin etkin kullanımı; hassas gruplar için kapsayıcı yaklaşım; söylenti ve yanlış bilginin kanıta dayalı yöntemlerle yönetimi, hazırlık ve müdahalenin başarısı açısından belirleyicidir. Kitap, bu başlıklarda evrensel ilkeleri bağlamsal uygulama önerileriyle bir araya getirir.
Sağlık sistemlerinde dayanıklılık stratejileri ise, kapasite fazlalığı, bakım sürekliliği, çalışan güvenliği ve ruhsal iyilik hâli, kritik malzeme ve ilaç stok yönetimi, alternatif bakım modelleri ve esnek hastane operasyonları gibi bileşenler üzerinden ele alınmaktadır. Böylelikle, olağan dışı talep ve tedarik şoklarında dahi hizmet sunumunun sürdürülmesi için gerekli kurumsal ve operasyonel düzenekler somut çerçevelerle tanımlanmaktadır.
Kitap, disiplinlerarası bir iş birliğinin ürünüdür. Her bölüm, konuya ilişkin kuramsal arka planı özetlerken, politika-uygulama köprüsünü güçlendiren pratik öneriler, kontrol listeleri ve ölçülebilir performans göstergeleriyle tamamlanmaktadır. Eğitim ve tatbikat tasarımı, sadece bilgi aktarımına değil, karar verme, koordinasyon ve ekip içi iletişim gibi davranışsal yeterliklerin geliştirilmesine de odaklanacak şekilde kurgulanmıştır. Bu yönüyle eser, akademik programlar, hizmet içi eğitimler ve kurumsal hazırlık çalışmalarında başvuru kaynağı olarak kullanılabilecek esnek bir yapı sunar.
KBRN risklerinin dinamik doğası, sürekli öğrenmeyi ve güncellemeyi gerektirir. Bu nedenle, kitap, okuru kanıta dayalı uygulamalar, sahadan geri bildirim mekanizmaları ve düzenli gözden geçirme süreçleriyle desteklenen bir ''öğrenen sistem'' yaklaşımını benimsemeye davet eder. Nihai amaç, yalnızca olası olaylara yanıt verebilmek değil, aynı zamanda riskleri azaltan, kırılganlıkları minimize eden ve toplumsal dayanıklılığı artıran sürdürülebilir bir kapasite inşa etmektir.
Saygılarımla.
Prof. Dr. Ayşe Handan DÖKMECİ
Editör
Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Acil Yardım ve Afet Yönetimi Bölümü, Tekirdağ, Türkiye
KBRN alanında etkili bir hazırlık ve müdahale, yalnızca teknik bilgi ve ekipmanla sınırlı değildir. Tehdidin tanımlanması, riskin katmanlı değerlendirilmesi, erken uyarı ve durumsal farkındalık süreçlerinin sürekliliği; olay yeri yönetimi, triyaj, dekontaminasyon ve tedavi algoritmalarının standardizasyonu; kritik altyapı ve tedarik zinciri sürekliliğinin korunması; ayrıca kurumlararası koordinasyon ile güvenilir ve şeffaf bir kriz iletişimi mimarisinin işletilmesi, bütünün ayrılmaz parçalarıdır. Bu kitap, söz konusu bileşenleri birbirine eklemlenen bir sistem yaklaşımıyla ele alarak, okuyucuya hem stratejik düzeyde yön verici ilkeler hem de saha uygulamalarına rehberlik edecek somut araçlar sunmaktadır.
Bölümler, literatürdeki güncel kavramsal çerçeveleri vaka temelli analizler ve uygulanabilir kontrol listeleriyle desteklemekte; hazırlık, müdahale ve iyileştirme evreleri arasında öğrenen bir döngü kurulmasını önermektedir. Bu kapsamda, tehdit spektrumuna özgü senaryolara dayalı planlama; çok kurumlu masa başı ve saha tatbikatlarının tasarımı; sağlık sistemlerinde esneklik (resilience) göstergelerinin belirlenmesi; personel, malzeme ve altyapı kapasitesinin izlenmesi ve sürdürülmesi; risk iletişimi, yanlış bilgiyle mücadele ve toplumsal güven inşası; veri temelli karar destek mekanizmaları ve etik sorumluluk çerçeveleri ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır.
Okuyucu, bölümler boyunca şu üç eksenin bilinçli olarak kesiştirildiğini görecektir: bilimsel kanıt, operasyonel uygulanabilirlik ve yönetişim. Bilimsel eksen, tehlike özellikleri, maruziyet yolları ve sağlık etkilerine ilişkin güncel bilgi birikimini; operasyonel eksen, acil sağlık hizmetleri, olay komuta sistemi, hastane hazırlığı ve saha lojistiği gibi pratik gereklilikleri; yönetişim ekseni ise mevzuat, standartlar, kurumlararası protokoller ve kaynak tahsisi gibi yönetsel boyutları odak noktasına alır. Bu üç eksenin dengeli şekilde bütünleştirilmesi, KBRN kapasitesinin sürdürülebilir biçimde güçlendirilmesi için elzemdir.
Kriz iletişimi ve toplumsal farkındalık, kitabın ayırt edici vurgu alanlarından biridir. KBRN olaylarında bilgi asimetrisi ve belirsizlik, hem karar vericiler hem de halk için risk algısını keskinleştirir. Bu nedenle, doğru, zamanında ve anlaşılır iletişim; güvenilir sözcülük; medya ve sosyal medya ekosisteminin etkin kullanımı; hassas gruplar için kapsayıcı yaklaşım; söylenti ve yanlış bilginin kanıta dayalı yöntemlerle yönetimi, hazırlık ve müdahalenin başarısı açısından belirleyicidir. Kitap, bu başlıklarda evrensel ilkeleri bağlamsal uygulama önerileriyle bir araya getirir.
Sağlık sistemlerinde dayanıklılık stratejileri ise, kapasite fazlalığı, bakım sürekliliği, çalışan güvenliği ve ruhsal iyilik hâli, kritik malzeme ve ilaç stok yönetimi, alternatif bakım modelleri ve esnek hastane operasyonları gibi bileşenler üzerinden ele alınmaktadır. Böylelikle, olağan dışı talep ve tedarik şoklarında dahi hizmet sunumunun sürdürülmesi için gerekli kurumsal ve operasyonel düzenekler somut çerçevelerle tanımlanmaktadır.
Kitap, disiplinlerarası bir iş birliğinin ürünüdür. Her bölüm, konuya ilişkin kuramsal arka planı özetlerken, politika-uygulama köprüsünü güçlendiren pratik öneriler, kontrol listeleri ve ölçülebilir performans göstergeleriyle tamamlanmaktadır. Eğitim ve tatbikat tasarımı, sadece bilgi aktarımına değil, karar verme, koordinasyon ve ekip içi iletişim gibi davranışsal yeterliklerin geliştirilmesine de odaklanacak şekilde kurgulanmıştır. Bu yönüyle eser, akademik programlar, hizmet içi eğitimler ve kurumsal hazırlık çalışmalarında başvuru kaynağı olarak kullanılabilecek esnek bir yapı sunar.
KBRN risklerinin dinamik doğası, sürekli öğrenmeyi ve güncellemeyi gerektirir. Bu nedenle, kitap, okuru kanıta dayalı uygulamalar, sahadan geri bildirim mekanizmaları ve düzenli gözden geçirme süreçleriyle desteklenen bir ''öğrenen sistem'' yaklaşımını benimsemeye davet eder. Nihai amaç, yalnızca olası olaylara yanıt verebilmek değil, aynı zamanda riskleri azaltan, kırılganlıkları minimize eden ve toplumsal dayanıklılığı artıran sürdürülebilir bir kapasite inşa etmektir.
Saygılarımla.
Prof. Dr. Ayşe Handan DÖKMECİ
Editör
Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Acil Yardım ve Afet Yönetimi Bölümü, Tekirdağ, Türkiye
Chemical, biological, radiological, and nuclear (CBRN) threats are inherently multidisciplinary, characterized by high uncertainty, and-though low in probability- capable of producing high-impact consequences. This book approaches the CBRN domain within a holistic framework encompassing risk assessment, preparedness and response capacity, resilience in health systems, crisis communication and public awareness, interagency coordination, training and exercise design, as well as regulatory and ethical dimensions. Its aim is to bridge theoretical foundations with practice-oriented strategies, providing a common reference text for decision-makers, health professionals, first responders, academia, and civil society.
Effective preparedness and response in the CBRN field are not limited to technical knowledge and equipment. The continuity of threat identification, layered risk assessment, early warning, and situational awareness; the standardization of scene management, triage, decontamination, and treatment algorithms; the protection of critical infrastructure and supply chain continuity; and the operation of a reliable and transparent crisis communication architecture alongside interagency coordination are integral components of the whole. Adopting a systems approach that interlocks these components, this book offers readers both strategic guiding principles and concrete tools to inform field implementation.
The chapters reinforce current conceptual frameworks in the literature with case-based analyses and actionable checklists, proposing the establishment of a learning cycle across phases of preparedness, response, and recovery. Within this scope, the book addresses scenario-based planning tailored to the threat spectrum; the design of multi-agency tabletop and field exercises; the determination of resilience indicators within health systems; the monitoring and maintenance of personnel, material, and infrastructure capacity; risk communication, countering misinformation, and building public trust; data-driven decision-support mechanisms; and ethical responsibility frameworks.
Throughout the chapters, readers will observe the deliberate intersection of three axes: scientific evidence, operational feasibility, and governance. The scientific axis focuses on the current body of knowledge concerning hazard characteristics, exposure pathways, and health effects; the operational axis addresses practical requirements such as emergency medical services, incident command systems, hospital preparedness, and field logistics; and the governance axis centers on regulatory frameworks, standards, interagency protocols, and resource allocation. The balanced integration of these three axes is essential for sustainably strengthening CBRN capacity.
Crisis communication and public awareness constitute one of the book's distinctive emphases. In CBRN events, information asymmetry and uncertainty sharpen risk perception for both decision-makers and the public. Therefore, accurate, timely, and comprehensible communication; trusted spokespersonship; effective use of traditional and social media ecosystems; inclusive approaches for vulnerable groups; and the evidence-based management of rumors and misinformation are decisive for the success of preparedness and response. The book brings together universal principles with context-sensitive recommendations in these areas.
Resilience strategies within health systems are examined through components such as surge capacity, continuity of care, workforce safety and mental well-being, critical supplies and pharmaceutical stock management, alternative models of care, and flexible hospital operations. In doing so, the book delineates concrete institutional and operational arrangements required to sustain service delivery even amid extraordinary demand and supply shocks.
This volume is the product of interdisciplinary collaboration. Each chapter summarizes the theoretical background of its subject while being complemented by practical recommendations, checklists, and measurable performance indicators that strengthen the policy-practice bridge. The design of training and exercises is structured to focus not only on knowledge transfer but also on the development of behavioral competencies such as decision-making, coordination, and intra-team communication. In this respect, the work offers a flexible structure that can serve as a reference for academic programs, in-service trainings, and institutional preparedness efforts.
The dynamic nature of CBRN risks necessitates continuous learning and updating. Accordingly, the book invites readers to adopt a ''learning system'' approach supported by evidence-based practices, feedback mechanisms from the field, and regular review processes. The ultimate goal is not only to be able to respond to potential incidents, but also to build sustainable capacity that reduces risks, minimizes vulnerabilities, and enhances societal resilience.
Sincerely.
Prof. Dr. Ayşe Handan DÖKMECİ
Editor
Tekirdağ Namık Kemal University Faculty of Health Sciences, Department of Emergency and Disaster Management, Tekirdağ, Türkiye
Effective preparedness and response in the CBRN field are not limited to technical knowledge and equipment. The continuity of threat identification, layered risk assessment, early warning, and situational awareness; the standardization of scene management, triage, decontamination, and treatment algorithms; the protection of critical infrastructure and supply chain continuity; and the operation of a reliable and transparent crisis communication architecture alongside interagency coordination are integral components of the whole. Adopting a systems approach that interlocks these components, this book offers readers both strategic guiding principles and concrete tools to inform field implementation.
The chapters reinforce current conceptual frameworks in the literature with case-based analyses and actionable checklists, proposing the establishment of a learning cycle across phases of preparedness, response, and recovery. Within this scope, the book addresses scenario-based planning tailored to the threat spectrum; the design of multi-agency tabletop and field exercises; the determination of resilience indicators within health systems; the monitoring and maintenance of personnel, material, and infrastructure capacity; risk communication, countering misinformation, and building public trust; data-driven decision-support mechanisms; and ethical responsibility frameworks.
Throughout the chapters, readers will observe the deliberate intersection of three axes: scientific evidence, operational feasibility, and governance. The scientific axis focuses on the current body of knowledge concerning hazard characteristics, exposure pathways, and health effects; the operational axis addresses practical requirements such as emergency medical services, incident command systems, hospital preparedness, and field logistics; and the governance axis centers on regulatory frameworks, standards, interagency protocols, and resource allocation. The balanced integration of these three axes is essential for sustainably strengthening CBRN capacity.
Crisis communication and public awareness constitute one of the book's distinctive emphases. In CBRN events, information asymmetry and uncertainty sharpen risk perception for both decision-makers and the public. Therefore, accurate, timely, and comprehensible communication; trusted spokespersonship; effective use of traditional and social media ecosystems; inclusive approaches for vulnerable groups; and the evidence-based management of rumors and misinformation are decisive for the success of preparedness and response. The book brings together universal principles with context-sensitive recommendations in these areas.
Resilience strategies within health systems are examined through components such as surge capacity, continuity of care, workforce safety and mental well-being, critical supplies and pharmaceutical stock management, alternative models of care, and flexible hospital operations. In doing so, the book delineates concrete institutional and operational arrangements required to sustain service delivery even amid extraordinary demand and supply shocks.
This volume is the product of interdisciplinary collaboration. Each chapter summarizes the theoretical background of its subject while being complemented by practical recommendations, checklists, and measurable performance indicators that strengthen the policy-practice bridge. The design of training and exercises is structured to focus not only on knowledge transfer but also on the development of behavioral competencies such as decision-making, coordination, and intra-team communication. In this respect, the work offers a flexible structure that can serve as a reference for academic programs, in-service trainings, and institutional preparedness efforts.
The dynamic nature of CBRN risks necessitates continuous learning and updating. Accordingly, the book invites readers to adopt a ''learning system'' approach supported by evidence-based practices, feedback mechanisms from the field, and regular review processes. The ultimate goal is not only to be able to respond to potential incidents, but also to build sustainable capacity that reduces risks, minimizes vulnerabilities, and enhances societal resilience.
Sincerely.
Prof. Dr. Ayşe Handan DÖKMECİ
Editor
Tekirdağ Namık Kemal University Faculty of Health Sciences, Department of Emergency and Disaster Management, Tekirdağ, Türkiye
.: İşlem Listesi