.: DERLEME
Down Sendromuna İlişkin Aydınlatılmış Onam Formlarının Etik Bir Değerlendirmesi: Geleneksel Derleme
An Ethical Evaluation of Informed Consent Forms Related with Down Syndrome: Traditional Review
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2023;31(1):77-83
doi: 10.5336/mdethic.2022-92234
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Türkiye'de son yıllarda yaşanan gelişmelerle hekimler açısından Down sendromu ile ilgili aydınlatılmış onam formları konusunun hukuki ve etik olarak tartışmaya açık olduğu anlaşılmaktadır. Bu konuda hekimlerin Down sendromunu gebelik sürecinde iken tespit edemedikleri ve aydınlatma yükümlülüklerini hukuken usule uygun gerçekleştirmedikleri gerekçesiyle açılan davalar neticesinde yerel mahkemelerin verdikleri kararlar dikkat çekmektedir. Yerel mahkemeler tarafından verilen kararların dayanağını ise Yargıtay kararları oluşturmaktadır. Burada söz konusu olan tıbbi işlem amniyosentezdir. Amniyosentez işlemini yaptıran hastaların değil, yaptırmayanların aydınlatılmış onam formlarında imzalarının olmaması tartışma konusunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte hukuki metinlerde aydınlatılmış onam kapsamında, yapılmayan bir tıbbi işlem için hastadan imza alınmasının gerekli olduğuna dair bir ifade bulunmamaktadır. Aydınlatılmış onam, hekim-hasta ilişkisi bağlamında tıp etiği açısından önem taşıyan temel konular arasında yer almaktadır. Tıp alanında ortaya çıkan değer sorunlarını inceleyen tıp etiğinin temel konularından biri olan ilkeci yaklaşım, genel olarak yarar sağlama, zarar vermeme, özerkliğe saygı ve adalet olarak dört ilkeden oluşmaktadır. Özerkliğe saygı ilkesi, aydınlatılmış onamın uygun bir şekilde alınması noktasında önem taşımaktadır. Sağlık profesyonelleri olarak hekimlerin aydınlatma yükümlülükleri konusunda, yargı mercileri tarafından verilen kararlar, hukuki olduğu kadar etik açıdan bir değerlendirme gereksinimi doğurmaktadır. Bu çalışmada, Down sendromuna ilişkin aydınlatılmış onam formları ile ilgili olan temel etik sorun alanları ve bu sorun alanlarına yönelik çözüm yolları tartışılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Down sendromu; aydınlatılmış onam; aydınlatılmış onam formu; etik; tıp etiği
Türkiye'de son yıllarda yaşanan gelişmelerle hekimler açısından Down sendromu ile ilgili aydınlatılmış onam formları konusunun hukuki ve etik olarak tartışmaya açık olduğu anlaşılmaktadır. Bu konuda hekimlerin Down sendromunu gebelik sürecinde iken tespit edemedikleri ve aydınlatma yükümlülüklerini hukuken usule uygun gerçekleştirmedikleri gerekçesiyle açılan davalar neticesinde yerel mahkemelerin verdikleri kararlar dikkat çekmektedir. Yerel mahkemeler tarafından verilen kararların dayanağını ise Yargıtay kararları oluşturmaktadır. Burada söz konusu olan tıbbi işlem amniyosentezdir. Amniyosentez işlemini yaptıran hastaların değil, yaptırmayanların aydınlatılmış onam formlarında imzalarının olmaması tartışma konusunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte hukuki metinlerde aydınlatılmış onam kapsamında, yapılmayan bir tıbbi işlem için hastadan imza alınmasının gerekli olduğuna dair bir ifade bulunmamaktadır. Aydınlatılmış onam, hekim-hasta ilişkisi bağlamında tıp etiği açısından önem taşıyan temel konular arasında yer almaktadır. Tıp alanında ortaya çıkan değer sorunlarını inceleyen tıp etiğinin temel konularından biri olan ilkeci yaklaşım, genel olarak yarar sağlama, zarar vermeme, özerkliğe saygı ve adalet olarak dört ilkeden oluşmaktadır. Özerkliğe saygı ilkesi, aydınlatılmış onamın uygun bir şekilde alınması noktasında önem taşımaktadır. Sağlık profesyonelleri olarak hekimlerin aydınlatma yükümlülükleri konusunda, yargı mercileri tarafından verilen kararlar, hukuki olduğu kadar etik açıdan bir değerlendirme gereksinimi doğurmaktadır. Bu çalışmada, Down sendromuna ilişkin aydınlatılmış onam formları ile ilgili olan temel etik sorun alanları ve bu sorun alanlarına yönelik çözüm yolları tartışılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Down sendromu; aydınlatılmış onam; aydınlatılmış onam formu; etik; tıp etiği
ABSTRACT
With the developments in Türkiye in recent years, it's understood that the issue of informed consent forms related to Down syndrome is open to legal and ethical discussion for physicians. In this regard, decisions of local courts as a result of cases filed on the grounds that the physicians couldn't determine the Down syndrome during gestation and that they didn't fulfill their obligations to inform legally, draw attention. The basis of the decisions made is the decisions of the Supreme Court. The procedure in question here is amniocentesis. The fact that not the patients who had amniocentesis procedure, but the ones who didn't, didn't have their signatures in the informed consent forms, is the subject of discussion. However, there is no statement in legal texts that it's necessary to obtain a signature from the patient for a procedure that isn't performed. Informed consent is among the main issues that are important in terms of medical ethics in the context of the physician-patient relationship. Principalism, which is one of the main subjects of medical ethics, which examines the value problems that arise in the field of medicine, consists of four principles as beneficence, non maleficence, respect for autonomy and justice. Respect for autonomy is important in terms of obtaining informed consent appropriately. Decisions made by judicial authorities regarding obligations to inform obligations of physicians create a need for ethical as well as legal evaluation. In this study, ethical problems related to informed consent forms about Down syndrome and solutions are discussed.
Keywords: Down syndrome; informed consent; informed consent form; ethics; medical ethics
With the developments in Türkiye in recent years, it's understood that the issue of informed consent forms related to Down syndrome is open to legal and ethical discussion for physicians. In this regard, decisions of local courts as a result of cases filed on the grounds that the physicians couldn't determine the Down syndrome during gestation and that they didn't fulfill their obligations to inform legally, draw attention. The basis of the decisions made is the decisions of the Supreme Court. The procedure in question here is amniocentesis. The fact that not the patients who had amniocentesis procedure, but the ones who didn't, didn't have their signatures in the informed consent forms, is the subject of discussion. However, there is no statement in legal texts that it's necessary to obtain a signature from the patient for a procedure that isn't performed. Informed consent is among the main issues that are important in terms of medical ethics in the context of the physician-patient relationship. Principalism, which is one of the main subjects of medical ethics, which examines the value problems that arise in the field of medicine, consists of four principles as beneficence, non maleficence, respect for autonomy and justice. Respect for autonomy is important in terms of obtaining informed consent appropriately. Decisions made by judicial authorities regarding obligations to inform obligations of physicians create a need for ethical as well as legal evaluation. In this study, ethical problems related to informed consent forms about Down syndrome and solutions are discussed.
Keywords: Down syndrome; informed consent; informed consent form; ethics; medical ethics
REFERANSLAR:
- Eroğlu O. Down sendromunun gebelik sürecinde tespit edilememesine ilişkin gebelik takibini yapan doktorun hukuki sorumluluğunda ispat sorunu [The verification process of a doctor's legal responsibility who follows the pregnancy progress regarding to the fault in determination of down syndrome]. Terazi Hukuk Dergisi. 2019;14(153):1046-55. [Link]
- Aksoy Ş. Prenatal tanı yöntemlerini çevreleyen etik sorunlar [Ethical issues surrounding prenatal testing techniques]. Türkiye Klinikleri J Med Ethics. 1998;6(2):69-72. [Link]
- Atar S, Yalım NY. Kişisel nedenler ile yapılan invaziv olmayan prenatal test ve etik değerlendirme [Non-invasive prenatal testing with personal reasons and ethical evaluation]. Turkish Journal of Bioethics. 2019;6(1):26-33. [Crossref]
- Kaplan Ü, Arda B. Genetik danışmanlık ve biyoetik [Genetic counseling and bioethics: review]. Türkiye Klinikleri J Med Ethics. 2017;25(2):57-71. [Crossref]
- Oğuz Y. Felsefi yaklaşımların ışığında klinik etiğe giriş. Erdemir Demirhan A, Oğuz Y, Elçioğlu Ö, Doğan H, editörler. Klinik Etik. 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 2001. p.9-25.
- Çobanoğlu N. VI Özerklik İlkesi ve Aydınlatılmış Onam. Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği. 1. Baskı. Ankara. Eflatun Yayınevi; 2009. p.67.
- Halidi G. Biyomedikal etiğin temel ilkeleri. Keleş Ş, editör. Sağlık Programları Meslek Etiği. 1. Baskı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019. p.71-88.
- Örnek Büken N. Tıbbi müdahalenin hukuka uygunluğu açısından aydınlatılmış onam süreci ve hasta özerkliğine saygı. Bulut N, editör. TTB ve Tabip Odalarının Tıbbi Etik ve Deontolojiyi Koruma Sorumluluğu. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları; 2018. p.96-114. [Link]
- Türkiye Maternal Fetal Tıp ve Perinatoloji Derneği. Down Sendromu Bilgilendirme ve Aydınlatılmış Onam Formları ile İlgili TMFTP Derneği Görüşü. Erişim tarihi: 24 Haziran 2021. Erişim linki: [Link]
- Resmî Gazete (1.8.1998, Sayı: 23420) sayılı Hasta Hakları Yönetmeliği; 1998. [Erişim tarihi: 10 Şubat 2022]. Erişim linki: [Link]
- Council of Europe. Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human Being with regard to the Application of Biology and Medicine: Convention on Human Rights and Biomedicine. Cited: March 10, 2022. Available from: [Link]
- Resmî Gazete (3.12.2003/5013) sayılı Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun; 2003. [Erişim tarihi: 5 Mart 2022]. Erişim linki: [Link]
- Klauer K. Informed refusal: just as important as informed consent. Relias Media. 2013.
- Wagner RF Jr, Torres A, Proper S. Informed consent and informed refusal. Dermatol Surg. 1995;21(6):555-9. [Crossref] [PubMed]
- Kurt MG. Tıbbi müdahalelerde aydınlatılmış onam [Informed consent in medical treatment]. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 2020;146:187-218. [Link]
- Resmî Gazete (18.12.1983, Sayı: 18255) sayılı Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Denetlenmesine İlişkin Tüzük; 1983. [Erişim tarihi: 12 Mart 2022]. Erişim linki: [Link]
- Kotaska A. Informed consent and refusal in obstetrics: a practical ethical guide. Birth. 2017;44(3):195-9. [Crossref] [PubMed]
- Hanyaloglu & Acar Hukuk Bürosu [İnternet]. © Hanyaloğlu & Acar Hukuk Bürosu 2020 [Erişim tarihi: 25 Haziran 2021]. Malpraktis Davalarında Down Sendromu ve Aydınlatılmış Onama Yargıtayın Bakış Açısı. Erişim linki: [Link]
- Resmî Gazete (19.2.1960, Sayı: 10436) sayılı Tıbbi Deontoloji Tüzüğü; 1960. [Erişim tarihi: 10 Şubat 2022]. Erişim linki: [Link]
- Hekim Hakları Bildirgesi. Türk Tabipleri Birliği Etik Kurulu. Türk Tabipleri Birliği Etik Bildirgeleri. 1. Baskı. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları; 2020. p.14-6.
.: İşlem Listesi